ในโลกของการค้าระหว่างประเทศ เอกสาร หนังสือรับรองถิ่นกำเนิดสินค้า หรือ Certificate of Origin (C/O) ถือเป็นหัวใจสำคัญที่ช่วยยืนยันว่า สินค้าที่ถูกส่งออกนั้นมีแหล่งผลิตและกระบวนการที่ถูกต้องตามมาตรฐานของประเทศต้นทางที่ออกเอกสาร โดยประเทศไทยซึ่งมีบทบาทสำคัญในห่วงโซ่อุปทานโลก กำลังเผชิญกับความท้าทายใหม่ในการรักษาความน่าเชื่อถือของระบบการออก C/O กรมการค้าต่างประเทศ (Department of Foreign Trade) ได้เพิ่มมาตรการเข้มงวด ล็อกแน่น ทั้งต้นทางและปลายทางของการออกเอกสาร โดยเฉพาะในกลุ่มสินค้าที่จัดอยู่ใน สินค้าความเสี่ยง เพื่อป้องกันการย้อมบรรจุภัณฑ์หรือสวมสิทธิ์ว่าสินค้าเป็นของไทย ทั้งที่แท้จริงอาจมีต้นกำเนิดจากจีน หรือประเทศอื่น ๆ ที่ไม่ได้รับสิทธิพิเศษด้านภาษี การควบคุมนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ เพราะหุ้นส่วนการค้าในเอเชียตะวันออก เช่น เกาหลีใต้และเวียดนาม ต่างก็ดำเนินมาตรการลักษณะเดียวกันเพื่อรักษามาตรฐานความโปร่งใสและความยุติธรรมในการค้าโลก การเข้มงวดของไทยจึงสะท้อนให้เห็นถึงความพยายามที่จะไม่ให้ประเทศไทยกลายเป็น ประตูหลบเลี่ยงภาษี ของสินค้าที่แท้จริงไม่ได้ผลิตในประเทศ การดำเนินงานลักษณะนี้แม้จะเพิ่มภาระด้านเอกสารและต้นทุนให้แก่ผู้ประกอบการ แต่ก็ช่วยเสริมสร้างความน่าเชื่อถือในระยะยาว เพราะคู่ค้าระหว่างประเทศ โดยเฉพาะสหรัฐฯ และสหภาพยุโรป กำลังจับตาอย่างใกล้ชิดต่อการเคลื่อนไหวของประเทศคู่ค้าที่มีบทบาทในห่วงโซ่การผลิตโลก

เมื่อเจาะลึกไปยังเนื้อแท้ของ C/O จะพบว่านี่ไม่ใช่เพียงเอกสารธรรมดา แต่คือ ใบเบิกทาง ที่ผู้นำเข้าส่งออกใช้เพื่อขับเคลื่อนธุรกิจข้ามพรมแดนอย่างเป็นระบบ โดยมีสองประเภทหลัก ได้แก่ หนังสือรับรองถิ่นกำเนิดสินค้าทั่วไป (Ordinary C/O) ซึ่งทำหน้าที่เพียงยืนยันว่าผลิตภัณฑ์นั้น ๆ มีแหล่งที่มาชัดเจน ถูกต้องตามกฎหมาย แต่ไม่สามารถใช้สิทธิพิเศษทางภาษีได้ กับอีกประเภทคือ หนังสือรับรองถิ่นกำเนิดสินค้าแบบพิเศษ (Preferential C/O) ที่เปิดโอกาสให้ผู้ประกอบการสามารถขอยกเว้นหรือลดหย่อนภาษีศุลกากรได้หากสินค้านั้น ๆ อยู่ภายใต้กรอบความตกลงระหว่างประเทศ เช่น เขตการค้าเสรีอาเซียน (ATIGA) ข้อตกลง FTA แบบทวิภาคี หรือแม้กระทั่งระบบสิทธิพิเศษทั่วไป (GSP) ที่ประเทศพัฒนาแล้วให้แก่ประเทศกำลังพัฒนา การได้สิทธิประโยชน์ทางภาษีเช่นนี้ไม่เพียงช่วยให้สินค้าไทยมีความสามารถแข่งขันในตลาดโลก แต่ยังเป็นแรงจูงใจให้ภาคธุรกิจเพิ่มการผลิตและการส่งออก อย่างไรก็ดี การขอ C/O ไม่ใช่เรื่องง่าย ผู้ประกอบการต้องผ่านกระบวนการตรวจสอบที่เข้มงวด เริ่มตั้งแต่การตรวจสอบพิกัดศุลกากร การขึ้นทะเบียนผู้ส่งออกนำเข้า การตรวจสอบคุณสมบัติด้านถิ่นกำเนิดสินค้า การลงทะเบียนตราประทับอิเล็กทรอนิกส์ ตลอดจนการยื่นเอกสารผ่านระบบดิจิทัลของกรมการค้าต่างประเทศ ทั้งระบบ DS และ ESS โดยแต่ละขั้นตอนต้องใช้เอกสารประกอบจำนวนมาก เช่น ใบกำกับสินค้า ใบตราส่งสินค้า และเอกสารยืนยันแหล่งที่มาของวัตถุดิบ กระบวนการนี้แม้ซับซ้อน แต่ก็ถูกออกแบบมาเพื่อสร้างมาตรฐานที่ป้องกันไม่ให้เกิดการสวมสิทธิ์ ซึ่งจะส่งผลกระทบโดยตรงต่อความน่าเชื่อถือของสินค้าไทยในสายตาประเทศคู่ค้า

การล็อกแน่นตรึงต้นทางปลายทางของระบบ C/O ไม่ได้เป็นเพียงการควบคุมเชิงเอกสารเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงความเปลี่ยนแปลงทางภูมิรัฐศาสตร์และภูมิการค้าในระดับโลก การขยายตัวของสินค้า สวมสิทธิ์ โดยเฉพาะจากจีนที่เผชิญกำแพงภาษีสูงจากสหรัฐฯ และยุโรป ทำให้ไทยเสี่ยงต่อการถูกมองว่าเป็น ช่องโหว่ ในระบบห่วงโซ่อุปทานโลก หากไม่เข้มงวดพอ ไทยอาจถูกกีดกันทางการค้า หรือแม้กระทั่งถูกขึ้นบัญชีเฝ้าระวังจากประเทศคู่ค้า การออกมาตรการเข้มข้นครั้งนี้จึงเป็นทั้ง เกราะป้องกัน และ ดาบคม ที่ใช้สร้างความเชื่อมั่นว่าไทยมีมาตรฐานการตรวจสอบที่โปร่งใส ไม่ปล่อยให้ใครใช้ประโยชน์โดยมิชอบในนามของสินค้าไทย ในทางปฏิบัติ ผู้ประกอบการอาจรู้สึกว่าถูกเพิ่มภาระ ทั้งในแง่ต้นทุนเอกสารและเวลาที่ต้องใช้ แต่หากมองในเชิงกลยุทธ์ การยกระดับมาตรฐานนี้จะช่วยผลักดันให้ธุรกิจไทยปรับตัวอย่างยั่งยืน ทั้งการพัฒนาระบบตรวจสอบย้อนกลับ (traceability) การลงทุนในซัพพลายเชนที่โปร่งใส และการสร้างมูลค่าเพิ่มให้สินค้าผ่านมาตรฐานสากล เมื่อเปรียบเทียบกับเกาหลีใต้และเวียดนามที่ต่างก็เข้มงวดไม่แพ้กัน ไทยจึงไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากเดินหน้าในทิศทางเดียวกันเพื่อไม่ให้เสียโอกาสในตลาดโลก สุดท้ายแล้ว การล็อกแน่นตรึงต้นทางปลายทางด้วย C/O ไม่เพียงแต่จะป้องกันปัญหาการสวมสิทธิ์ แต่ยังเป็นการวางรากฐานให้ระบบการค้าของไทยยืนหยัดอย่างมั่นคงในเวทีการค้าโลกที่เต็มไปด้วยการแข่งขันและการตรวจสอบที่เข้มข้นยิ่งขึ้น